Lena (of de driedubbele achterwaartse salto), Maagdenhuis, Amsterdam

Maagdenhuis, Amsterdam, 2011

Het plan is een trapeze aan de balken van de dakconstructie boven de hal te bevestigen. Gedurende de middagpauze zal de trapeze van 12 uur tot 13 uur schommelen. De trapeze bestaat uit twee witte touwen waaraan een rood gekleurde ronde stok hangt. Hierin staat de naam van een sprong gegraveerd: driedubbele achterwaardse salto.

De touwen van de trapeze zitten vast aan een elektrisch aangedreven mechaniek, die de trapeze in een schommelende beweging brengt. De touwen zijn circa 3 meter lang, waardoor de trapeze hoog in de lucht in het midden van de hal hangt. Vanaf de eerste verdieping is de trapeze iets boven ooghoogte te zien.

De trapeze schommelt in de lengterichting van de middenzaal, waardoor bij binnenkomst de schommelende trapeze in één keer te zien is. Aan de muur van één van de bogen is een bordje bevestigd waarop de volgende tekst te lezen is:

Voorstelling

‘driedubbele achterwaardse salto’

Dagelijks van 12 uur tot 13 uur

(ook in het week-end)

Concept

De idee is dat de trapeze naast instrument, ook beeld is en reminiscenties oproept van een in de lucht zwevende acrobaat. Op het moment dat de trapeze daadwerkelijk in beweging wordt gezet, zal dit de verbeeldingskracht ervan nog versterken. Het beeld wordt dan ‘een act aan de trapeze’, een levendig moment, waarop de imaginaire ‘Voorstelling driedubbele achterwaardse salto’ gemaakt wordt. Dit is de magie van het beeld, die teruggevoerd kan worden tot een belangrijk cultureel fenomeen: elk werktuig draagt de gehele geschiedenis van de handelingen die ermee uitgevoerd worden en ook elk beeld draagt de gehele geschiedenis van de verhalen die ermee samenhangen. De trapeze is werktuig en beeld tegelijk: zij roept de act op van de acrobaat die door de lucht zweeft èn zij vertelt de geschiedenis van de vliegende trapeze.

De Trapeze

De vliegende trapeze is een wereldwijd fenomeen, maar niet denkbaar zonder Jules Léotard uit Toulouse. Hij trainde zichzelf om acrobaat te worden en zag daarvoor af (als betrof het een curieus woordspel) van de voorbestemde carriere tot advocaat. Boven het zwembad van ‘Le Gymnase’ de sportschool van zijn vader, bouwde hij een stellage waaraan twee schommels hingen. Hier oefende hij een zweefsprong van de ene naar de andere. Dit was nog nooit gedaan. Hij gaf op 12 november 1859 zijn eerste voorstelling in het oudste circusgebouw van Parijs, het Cirque Napoléon (het latere Cirque d’Hiver). De vliegende sprong werd een hit en met de acrobaat die salto’s draaiend door de lucht zweeft, was een nieuw beroep ontstaan: Trapeze Volant, 500 francs per act. Ook voor vrouwen werd de trapeze een middel om zich vrij te bewegen. Overal verschenen jonge meisjes zwevend in de lucht. Edison filmde in 1903 een striptease act aan de trapeze met een lachend meisje boven een uitgelaten publiek. Het was in 1896 dat het Russische weesmeisje Lena Jordan in New York de eerste, tot dan toe onmogelijk geachte driedubbele achterwaardse salto aan de trapeze realiseerde.

Het Maagdenhuis

Slechts enkele jaren later, in 1902 geheel in de tijdgeest van de 20ste eeuw, toen door de invoering van de leerplicht het gymnastiekonderricht op het programma werd gezet, slingerden en zweefden de eerste weesjes in de galerij van het Maagdenhuis aan de ringen. Op de foto is te zien dat deze aan de in 1889 versterkte kerkvloer opgehangen waren. De open galerij grensde aan de oorspronkelijk lager gelegen binnentuin, die via een sierlijke, stenen trap bereikt kon worden. In de zomer vielen hier enkele zonnestralen naar binnen. Nu is de tuin een binnenruimte, de gemeenschappelijke hal van het gebouw, een ontmoetingsplek. Hier zal de trapeze beeld zijn van de wens en de mogelijkheid – voor even – gewichtloos te zijn, vrij van de zwaartekracht. Dit is wezenlijk voor de schommelbeweging: de stilstand op het hoogste moment. Dit tijdloze moment noem ik het moment van het beeld en van de verbeelding. Is het een begin, is het een einde? De dichter T.S. Eliot schreef, er is geen einde, dat niet ook vervolg is. Hij noemde het de ‘stil point’ waar komen en gaan samenvallen in de dans.