Ik was verrast en blij dat Jos van der Sommen het werk Le Mariage Arrangé uitkoos voor deze tentoonstelling. Een werk dat slechts één keer eerder tentoongesteld is. Soms, blijven er wat verdwaalde werken in mijn atelier achter, die weinig of nooit op een tentoonstelling verschijnen. Dit is er één van. Ik herinner me nog goed het plezier bij het maken. De bol was eerst een zilveren hoofd met zwarte ogen en het werd ineens een hemellichaam in een onbekend nog te schilderen heelal toen het roze werd en de ogen verdwenen. Het was een spectaculaire verandering, maar zoals in de lange traditie van de Griekse tragedie waar de verandering, voorbestemt is en dus onafwendbaar is , zo aanvaardde ik ook deze verandering als lotsbestemming en zonder bedenkingen. Het moest zo zijn en het was zo. En het was goed zo. Ook de titel Le mariage arrangé paste bij het gevoel van lotsbestemming: alles was al geregeld dat dit beeld kon ontstaan.
In 1980 had ik het werk Over inzichtelijke vermogens gemaakt, dat in feite de voorbode bleek te zijn van ‘le mariage‘ uit 2021.De macht van het lot wordt vaak herkenbaar in terugblik. Over inzichtelijke vermogens was een groot wiel met een diameter van 2.5m en met een pijl door het midden, waar het op leunde. Ik wilde dat het op een plein zou staan en was er van overtuigd dat iedereen die naar de pijl keek, beter in staat zou zijn zijn gedachten te formuleren. Dat denk ik nog steeds trouwens.
Het lot is een uit de tijd geraakt begrip, uit de tijd van de Griekse tragedies, de tijd van publieke theater voorstellingen, waar de enkeling verwikkeld raakt in overgeleverde mythische geschiedenissen en zo een waarheid over zichzelf vind. Het lot heeft in onze moderne optiek de betekenis, dat er geen vrije keuze lijkt te zijn. Men moet zijn keuze kunnen verantwoorden, het is een product van de vrije wil. Het is een voorwaarde om serieus genomen te worden. Het toeval sluit ons uit van deelname, het overheerst terwijl het lot ons insluit. Wij verdragen het lot gelaten en met ontzag….
Het lot is dus in goede handen bij de kunstenaar want het lot maakt iets dat onwaarschijnlijk is, acceptabel. De kunstenaar komt ongemerkt in een verhaal terecht, waar alles een andere wending neemt zonder dat de draad verloren raakt. Ik accepteer direct, dat een ronde zilveren kop met zwarte ogen een hemellichaam wordt, waar een penseel op landt of dat een sandaal een zeilschip blijkt te zijn of dat de kleine prins niet op een andere, verre planeet, maar hier op een sokkel staat. Waar anders trouwens, dan op het mooie tapijt van het Van Abbehuis.
We kennen dit gevoel van lotsbestemming ook uit de liefde, wanneer de bruid zegt: ‘Ik moet met je trouwen, ik kan niet anders.’ Let wel: dit zegt de bruid uit vrije wil. Ik moet met je trouwen! De kunst brengt mij naar het echte leven, waar de verteller en de luisteraar samen zitten. Het is hier, dat de woorden ons via oneindig veel wegen beetje bij beetje naar andere verhalen en …een nieuwe liefde leiden. En alle verhalen zijn waar. Het is hier dat, wanneer de dichter zegt : “Het regent” … de wolken breken en het regent ! Hier is de kunst thuis. Dit doet de kunst. De kunst is een regenmaker !
Ik ontving deze week het pas uitgegeven boek Forest of Noise van Mosab Abu Toha. Zijn eerdere boek heet:“Things you may find hidden in my ear”. Mosab vluchtte uit Gaza nu bijna een jaar geleden en verblijft nu noodgedwongen in Cairo. Ik wil hieruit een stukje van één van zijn gedichten voordragen als eerbetoon aan de moed om te schrijven. Hij denkt aan zijn gedode broer als hij schrijft:
……Watch me writing this
what is this
this is not a poem
this is a grave, not
beneath the soil of Homeland
but above a flat light white
rag of paper
….Je ziet dat ik dit schrijf
maar wat is dit
dit is geen gedicht
dit is een graf, niet
onder de grond van het Vaderland
maar boven een glad helder wit
stukje papier
Hier spreekt de kunstenaar die voor het leven kiest… ondanks alles. Ondanks alles.
Leve het van Abbe huis. Dank. Henk Visch, Eindhoven 15 December 2024